گستردگی امر به معروف و نهی از منکر

بنابر توضیحی که درباره معنای معروف و منکر داده شد و همچنین توضیحی که در رابطه با معنای امر به معروف ونهی از منکر دادیم، وسعت و گستردگی این دو فریضه الهی روشن می‌شود، یعنی: آموزش بی‌سوادان و نادانان، آگاه کردن غافلان، راهنمایی گمراهان، پاکسازی و تهذیب اخلاق انسانه، موعظه، ارشاد، پند و تذکّر، تأسیس مدارس اسلامی، ساختن و تعمیر مساجد و مراکز تعلیم و ترتیب با برنامه‌های منظّم دینی، ایجاد محیط مساعد و جَوّ خوب اقدام به ترتیب کودکان و نوجوانان تأسیس مراکز اداره و تربیت سالم برای کارهای یتیمان، تألیف کتابهای سودمند در سطوح مختلف، نوشتن مقالات مفید و چاپ و نشر آنها، بیدار ساختن ملّت‌ها و توضیح نقشه‌ها و ترفندهای استعمار برای آنها و راهنمایی آنها به راههای نجات از این دامها، تشکیل سمینارها و کنفرانسهای مفید و آگاهی‌بخش، آماده کردن علمی و عملی نیروها برای تبلیغ و نشر معارف اسلامی، صرف اموال و اوقات و تحمّل رنجها و زیانها و در راه اهداف مذکوره، همه و همه از شاخه‌های امر به معروف است (هر چند در بعضی از این موارد بطور وجوب و در برخی مستحبّ است).

چنانچه منع و جلوگیری از تأسیس مراکز فحشاء و فساد از هر راه ممکن و تخریب و بهم زدن آن مراکز پس از تشکیل شدن، جلوگیری از بوجود آمدن جَوّ و محیط ناسالم، پاسخ صحیح به مکتب‌های باطل و بی‌اساس و همچنین پاسخ به تبلیغات وسیعی که استعمار برای جلوگیری از نشر اسلام بوجود می‌آورد، ردّ کتابها و مقالات گمراه کننده و منع از انتشار آنها و رو در رویی با جبّاران و طاغوتها در هر عصر و زمان و مبارزه برای جلوگیری از نفوذ ظلم و ستم آنها و مجهّز ساختن نیروهای مادّی و معنوی در راه نابود ساختن هرگونه عوامل استعمار و استثمار و جلوگیری از گسترش آنها و تأسیس مراکز آموزشی و اجتماعی اسلامی به منظور جلوگیری از توجّه انسانها به مراکز آموزشی و اجتماعی دشمنان اسلام همه و همه از شاخه‌های نهی از منکر است (هر چند در برخی از این موارد وجوب و در بعضی استحباب حکمفرما است).

اکنون مطالبی را که ذکر شد با ذکر مثالی توضیح می‌دهیم:

وادار ساختن افراد به قرائت قرآن 2 مرحله دارد:

1. افراد را فعلاً وادار به قرائت قرآن نماییم.
2. مقدّماتی ترتیب بدهیم و مسائلی بوجود بیاوریم که همه را با سواد کنیم تا قرآن را قرائت کنند.

معلوم است که در مرحله اوّل فقط با سوادهای فعلی قرآن خواهند خواند، ولی در مرحله دوّم همه افراد جامعه اسلامی قرائت قرآن خواهند کرد.

منظور ما این نیست که امر به معروف با معنای وسیعی که (برای امر وهمچنین معروف) گفته شد در کلیّه معروف‌ها شامل هر دو مرحله است ونباید آن را در مرحله اوّل محصور بدانیم.

درباره نهی از منکر نیز همین دو مرحله وجود دارد:

1. جلو افرادی که فعلاً اشتغال به انجام منکری دارند را بگیریم.
2. مقدّماتی ترتیب بدهیم و وسائل وتجهیزاتی بوجود بیاوریم که اصلاً زمینه و امکانی برای انجام منکر بوجود نیاید.

روشن است که هر دو مرحله باید مورد نظر باشد وهرگز محصور در مرحله اوّل نباید باشد واظهر آن است که هر یک از این دو فریضه امر به معروف ونهی از منکر نسبت به مرحله اوّل واجب کفایی است که در صورت اقدام عدّه‌ای که با قیام آنها آن معروف انجام می‌گیرد وآن منکر رایج ترک می‌شود از بقیّه افراد ساقط می‌شود و امّا نسبت به مرحله دوّم با آن گستردگی که ذکر گردید، واجب عینی است وبر همه افراد لازم است که در محدوده قدرت و امکانات خود در این راه گام بردارند وبه وظیفه خود عمل نمایند.

آثار و عواقبی که در احادیث اهلبیت عصمت^ برای امر به معروف و نهی از منکر ذکر شده است، از قبیل اینکه این فریضه امنیّت‌بخش راهها و روشهای زندگی و موجب حلال شدن همه کسبها وکارها و ادای حقوق فردی و اجتماعی و آباد شدن زمینها وجلوگیری از رشد قدرت دشمنان اسلام و انجام یافتن کلیّه کارها براساس عدل ورو براه شده همه کارها بر اساس موازین اسلامی است؛ بهترین گواه است که فریضه امر به معروف و نهی از منکر با همان گستردگی که ذکر گردید، مورد نظر حضرت رسول اکرم| و ائمه اطهار^ است و نباید آنرا در قالب محدودی محصور نمود، از خداوند متعال توفیق عمل به این وظیفه را مسألت می‌نماییم.